ποδόσφαιρο

Άθλημα, που συγκεντρώνει τους περισσότερους θαυμαστές, οι oποίοι διακρίνονται για τις ενθουσιώδεις εκδηλώσεις τους και συχνά για το φανατισμό τους. Παίζεται σε καθορισμένο ανοιχτό χώρο από δύο ενδεκαμελείς ομάδες, κάθε μια από τις oποίες προσπαθεί να περάσει μια δερμάτινη μπάλα μέσα από το τέρμα της άλλης, σύμφωνα με ακριβείς κανονισμούς και υπό τη διεύθυνση ενός διαιτητή, βοηθούμενου από δύο επόπτες γραμμών. Η διεθνώς καθιερωμένη ονομασία του αθλήματος είναι η αγγλική football, εκτός από τις ΗΠΑ όπου το ονομάζουν soccer. Ιστορικά στοιχεία. Παρότι έχει επιχειρηθεί πολλές φορές, δεν είναι δυνατό να υποστηριχθεί με βεβαιότητα, ότι το π. προήλθε απευθείας από κάποιο από τα παιγνίδια που παίζονταν με μπάλα στην αρχαιότητα. Οι πληροφορίες για παιγνίδια που παρουσιάζουν μερικά κοινά χαρακτηριστικά με το σημερινό π. είναι πολλές, προέρχονται από διάφορες χώρες και αντιστοιχούν σε διάφορες εποχές. Αυτό φανερώνει ότι τα παιγνίδια με τη μπάλα είχαν πάντοτε μεγάλη διάδοση και μερικά από αυτά παίζονταν από ομάδες αντιμέτωπες που έσπρωχναν τη μπάλα ακόμα και με τα πόδια, προκειμένου να την κάνουν να περάσει σε μια καθορισμένη ζώνη, και μ’ αυτόν τον τρόπο να αποκτήσουν ένα προβάδισμα απέναντι στον αντίπαλο. Σε όλα υπήρχε κάποιο τεχνικό στοιχείο, από αυτά που ξαναβρίσκουμε σήμερα στο π. (και στο ράγκμπυ, στο μπάσκετ, στο αυστραλιανό ποδόσφαιρο και σε δεκάδες άλλες παιγνιδιών που είναι λιγότερο διαδεδομένα), αλλά δεν είναι δυνατό να βρεθεί σε κανένα ο πρόγονος του σημερινού π. Παρουσιάζουν όμως μεγάλο ενδιαφέρον οι ιστορικές πληροφορίες που αναφέρονται σε αυτά τα παιγνίδια, οι οποίες, πέρα από οτιδήποτε άλλο, πιστοποιούν τη μεγάλη διάδοση αυτών των αγώνων και την πρόθυμη συμμετοχή του κόσμου σε αυτά. Από ορισμένες μαρτυρίες προκύπτει ότι ένα είδος π. παιζόταν στην Ιαπωνία τον 11o αι. π.Χ. Την ίδια περίοδο στην Κίνα ήταν πολύ διαδεδομένο το τσου-κου (μπάλα από δέρμα που σπρώχνεται με το πόδι). Παιζόταν με μια δερμάτινη μπάλα γεμισμένη με γυναικεία μαλλιά, που την κλωτσούσαν προς ένα «τέρμα» από μπαμπού ύψους 3-4 μ., πίσω από το οποίο ήταν τεντωμένο ένα δίχτυ από μετάξι. Γύρω στο 500 π.Χ. το τσου-κου αποτελούσε μέρος της στρατιωτικής εκπαίδευσης των Κινέζων. Ένα χειρόγραφο του Λίγου, χρονολογημένο περί το 50 π.Χ., που διατηρείται στο εθνολογικό μουσείο του Μονάχου, μιλάει για την εισαγωγή του τσου-κου στην Ιαπωνία και τη διοργάνωση αγώνων μεταξύ των ομάδων των δύο χωρών. Η πρώτη πληροφορία περί παιγνιδιού με μπάλα στη λεκάνη της Μεσογείου περιέχεται στα ομηρικά έπη· μια σχετική νύξη περιέχεται επίσης στον Θεαίτητοτου Πλάτωνα. Το παιγνίδι που γνώρισε τη μεγαλύτερη επιτυχία στην αρχαία Ελλάδα ήταν ο επίσκυρος, που ονομαζόταν έτσι από τη γραμμή με σκύρα, που χώριζε το γήπεδο. Στη Ρώμη, όπου το εισήγαγαν, το ονόμασαν harpastum και το έπαιζαν κυρίως οι στρατιώτες. Ο Μαρτιάλιος, σε ένα του επίγραμμα, περιγράφει τους τύπους της μπάλας που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι: την pila paganica, που χρησιμοποιούσαν κυρίως οι χωρικοί και ήταν φτιαγμένη από δέρμα και γεμισμένη με πούπουλα, και folis, πάντοτε από δέρμα αλλά γεμισμένη με μια φούσκαγεμάτη αέρα αποτελούσε στα πρώτα χρόνια του Μεσαίωνα το παιγνίδι της μπάλας κυρίως την έκφραση του ανταγωνισμού ανάμεσα στα χωριά ή σε φατρίες του ίδιου του χωριού, και παιζόταν με διαφορετικούς κανονισμούς από τόπο σε τόπο, πολύ διαφορετικούς από εκείνους της αρχαιότητας. Ο Ερρίκος ο B’ της Αγγλίας έφτασε στο σημείο να απαγορεύσει το παιγνίδι αυτό εξαιτίας του υπερβολικού ενθουσιασμού που έδειχναν οι υπήκοοί του. Ένα χρονικό του Λονδίνου του 1175 μιλεί παρ’ όλα αυτά για τους φόβους και τις διαμαρτυρίες των κατοίκων, εξαιτίας του επικίνδυνου και βίαιου τρόπου με τον οποίο παιζόταν το π. στη διάρκεια του καρναβαλιού. Την ίδια περίοδο στη Γαλλία έπαιζαν τη savate, παιγνίδι με μπάλα στο οποίο χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά τα πόδια με τρόπο αρκετά βίαιο. Ο Άγγλος Τζον Λαντζένιους περιγράφει, το 1200, τη βιαιότητα που χαρακτήριζε τις ποδοσφαιρικές συναντήσεις. Το π. στις διάφορες μορφές του πρέπει να έφτασε σε απίθανες εκρήξεις πάθους μεταξύ των θεατών και σκληρότητας μεταξύ των παικτών. Γύρω στα 1300 το Συμβούλιο των Γερόντων της Πίζας απείλησε με αυστηρές ποινές όσους θα συνέχιζαν να παίζουν π. στην πλατεία της μητρόπολης και του νεκροταφείου. Η πόλη όμως στην οποία το π. βρήκε τη μεγαλύτερη διάδοση του ήταν η Φλωρεντία την εποχή των Μεδίκων. Το λεξικό της Ακαδημίας της Κρούσκα, που εκδόθηκε στη Βενετία τον 17o αι., δίνει για το ποδόσφαιρο τα εξής στοιχεία: «Ποδόσφαιρο είναι ένα παιγνίδι που παίζεται στη Φλωρεντία, με δύο ομάδες όπως σε παράταξη μάχης, με μια μπάλα φουσκωμένη με αέρα, και μοιάζει με τη σφαιρομαχία που πέρασε από τους Έλληνες στους Λατίνους και από τους Λατίνους σε μας». Στη Φλωρεντία, το π. παιζόταν τις μέρες των μεγάλων γιορτών και ήταν τόσο διαδεδομένο, ώστε συχνά και οι πιο λαμπροί άρχοντες και οι πιο διάσημοι καλλιτέχνες δεν δίσταζαν να συμμετάσχουν στον αγώνα. Από τις προσωπικότητες αυτές μπορούμε να αναφέρουμε τα ονόματα τριών νέων, που αργότερα έμελλε να ανέβουν στον παπικό θρόνο: του Κλήμη Γ’, του Λέοντα Ι’ και του Ουρβανού Z’. Οι ομάδες στο φλωρεντινό π. Ονομάζονται partiti και ήταν δύο: οι «πράσινοι» της αριστερής όχθης του Άρνου και οι λευκοί της δεξιάς όχθης. Ο χώρος στον οποίο γινόταν η συνάντηση ήταν η πλατεία της Σάντα Κρότσε. Η ομάδα που κέρδιζε τον αγώνα έπαιρνε και τα λάβαρα της αντίπαλης ομάδας. Αυτά τα λάβαρα ύστερα από μια επίσημη δοξολογία που γινόταν στην εκκλησία του Ευαγγελισμού δίνονταν στον αρχηγό της νικήτριας ομάδας, ο οποίος μπορούσε να τα προσφέρει κατά τα ιπποτικά έθιμα σε μια όμορφη γυναίκα της γειτονιάς του. Στην Αγγλία, η Declaration of Sports, που εξέδωσε το 1617 ο Ιάκωβος A’ Στούαρτ, κατήργησε όλες τις απαγορεύσεις και τους περιορισμούς που υπήρχαν σχετικά με το π. και ευνόησε τη γρήγορη διάδοσή του, κυρίως στα κολέγια. Μια υπόθεση συνδέει τον αριθμό των ποδοσφαιριστών που περιλαμβάνει κάθε ομάδα με το γεγονός ότι σε κάθε θάλαμο κολεγίου έμεναν δέκα σπουδαστές και ένας παιδαγωγός, οι οποίοι αποτελούσαν την ομάδα. Το 1820, το π., που δεν λέγεται ακόμα football, είχε κανονισμούς παραπλήσιους με το σημερινό, μεταξύ των οποίων και το οφσάιντ. Το 1849 έγιναν στο Κέμπριτζ αγώνες π. σύμφωνα με κανονισμούς, που πήραν το όνομα της πόλης και διατηρήθηκαν για πολύ λίγο, συνέβαλαν όμως σημαντικά στην ενοποίηση και κωδικοποίηση του πρώτου τεχνικού κανονισμού. Αυτό έγινε στις 26 Οκτωβρίου 1863, που θεωρείται η επίσημη ημερομηνία γέννησης του σύγχρονου π., όταν στο Λονδίνο ομάδες (clubs) αγγλικές και σκοτσέζικες (η πιο παλιά ήταν η Σέφιλντ, που είχε ιδρυθεί το 1855), δημιούργησαν τη Football Association και κατέληξαν σ’ ένα γενικό κανονισμό πειθαρχίας του παιγνιδιού, που καθόριζε, μεταξύ των άλλων, ότι η μπάλα πρέπει να παίζεται μόνο με τα πόδια. Το 1871, με το πρώτο βρετανικό πρωτάθλημα, καθορίζεται ότι ο τερματοφύλακας μπορεί να πιάνει τη μπάλα και με τα χέρια. Το 1886 οι τέσσερις βρετανικές ομοσπονδίες π. ίδρυσαν την International Board, τον οργανισμό που έμελλε να γίνει ο θεματοφύλακας και των κανόνων του ποδοσφαίρου, ακόμα και όταν άρχισε τη δραστηριότητα της στο Παρίσι η Federation Internationale de Football Association(FUA). Το π. περιλήφθηκε στο πρόγραμμα της δεύτερης Ολυμπιάδας, που έγινε στο Παρίσι το 1900. Στην Ελλάδα το ποδόσφαιρο άρχισε να εμφανίζεται λίγο πριν από τις αρχές του 20ού αιώνα, και μάλιστα στη Θεσσαλονίκη, όπου, ξένοι που βρίσκονταν εκεί συγκρότησαν την πρώτη ομάδα, την Ουνιόν Σπορτίβ. Επίσημα το άθλημα εμφανίζεται το 1899, όταν η διοίκηση του ΣΕΓΑΣ, στον οποίο υπαγόταντότε το ποδόσφαιρο, αποφάσισε (12-1-1899) να προκηρύξει ποδοσφαιρικούς αγώνες. Τον προηγούμενο χρόνο ο I. Χρυσάφης είχε κάνει την πρώτη επίσημη μετάφραση των κανονισμών του αθλήματος. Οι πρώτες ομάδες που παρουσιάζονται είναι ο Εθνικός Γυμναστικός Σύλλογος και ο Πανελλήνιος στην Αθήνα, ο Πειραϊκός Σύνδεσμος στον Πειραιά, ο Πανιώνιος και ο Απόλλων στη Σμύρνη και η Πέρα Κλουμπ (σημερινή AEK) στην Κωνσταντινούπολη. Οι πρώτοι πανελλήνιοι ποδοσφαιρικοί αγώνες έγιναν το 1906 και τον ίδιο χρόνο συγκροτήθηκε και η πρώτη εθνική ομάδα. Τον ίδιο επίσης χρόνο (1906) ιδρύθηκε ο σύλλογος Γουδί και το 1908 ο Ποδοσφαιρικός Όμιλος Αθηνών, ο οποίος το 1923 μετονομάστηκε σε Παναθηναϊκό Αθλητικό Όμιλο, και ο Όμιλος Φιλάθλων Πειραιώς, ο σημερινός Ολυμπιακός, ο οποίος πήρε την οριστική ονομασία του (Ολυμπιακός Σύνδεσμος Φιλάθλων Πειραιώς) το 1925. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι και ύστερα ο A’ Παγκόσμιος πόλεμος διέκοψαν κάθε κίνηση στη δεκαετία 1910 -1920, μετά την οποία αρχίζει κυρίως να διαδίδεται το ποδόσφαιρο, ενώ οι ομάδες της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης επανιδρύονται μετά το 1922 στην Αθήνα. Το 1926 οι ποδοσφαιρικές Ενώσεις Αθηνών, Πειραιώς και Θεσσαλονίκης ιδρύουν την Ελληνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία, στην οποία υπάγονται και σήμερα όλες οι τοπικές ποδοσφαιρικές ενώσεις της χώρας. Κανονισμοί. Το π. παίζεται σ’ ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο γήπεδο με επίπεδη επιφάνεια και κατά κανόνα με χλωροτάπητα (στην Ελλάδα λόγω κλιματικών συνθηκών ελάχιστα είναι τα γήπεδα με χόρτο), οι διαστάσεις του oποίου δεν επιτρέπεται να είναι μικρότερες από 45 x 90 μ. ούτε μεγαλύτερες από 90 x 120. Ο αγωνιστικός χώρος καθορίζεται από ευδιάκριτες άσπρες γραμμές, που ονομάζονται οι μεγαλύτερες, του μήκους, πλάγιες ή γραμμές του πλάγιου άουτ, και οι μικρότερες του πλάτους, γραμμές του τέρματος ή γραμμές του άουτ. Ολόκληρος ο αγωνιστικός χώρος χωρίζεται κατά πλάτος σε δύο ίσα μέρη με μια διαχωριστική γραμμή, τη γραμμή του κέντρου, στο μέσο της οποίας είναι χαραγμένος ένας άσπρος κύκλος με ακτίνα 9,15 μ., ο οποίος λέγεται «κέντρο του γηπέδου». Στο μέσο των δύο γραμμών του άουτ είναι τοποθετημένα τα τέρματα, τα οποία σχηματίζονται από δύο κάθετα δοκάρια, που απέχουν μεταξύ τους 7,32 μ. και ενώνονται μ’ ένα άλλο οριζόντιο δοκάρι σε ύψος 2,44 μ. από το έδαφος. Τα δοκάρια είναι βαμμένα άσπρα. Πίσω από κάθε τέρμα είναι τοποθετημένο ένα δίχτυ, που διατηρείται τεντωμένο με δύο υποστηρίγματα. Μπροστά από κάθε τέρμα είναι χαραγμένη η περιοχή τέρματος ή μικρή περιοχή, ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο 18,50 x 5,50 μ., η μια πλευρά του οποίου είναι η γραμμή του τέρματος, το οποίο με τη σειρά του βρίσκεται στο μέσο αυτής της γραμμής. Πιο μπροστά ακόμα είναι χαραγμένη η μεγάλη ή επανορθωτική περιοχή, επίσης ορθογώνιο παραλληλόγραμμο 40,30 x 16,50 μ., που κι αυτό έχει μια πλευρά του στη γραμμή του τέρματος, το οποίο βρίσκεται στο μέσο αυτής της πλευράς. Το σχέδιο του γηπέδου συμπληρώνουν τέσσερις μικροί κύκλοι, που βρίσκονται χαραγμένοι στις τέσσερις γωνίες του γηπέδου και προορίζονται για το χτύπημα των κόρνερ, και δύο μικροί λευκοί δίσκοι του πέναλτυ, σε απόσταση 11 μ. από το τέρμα και ακριβώς απέναντι από το μέσο του. Στα τέσσερα σημεία του κόρνερ είναι τοποθετημένα κίτρινα σημαιάκια σε λευκούς πασσάλους. Το π. ρυθμίζεται από κανονισμούς, την τήρηση των οποίων επιβλέπει ένας διαιτητής, ο oποίος αποφασίζει τελεσίδικα, βοηθούμενος στο έργο του από τους δύο επόπτες γραμμών, οι oποίοι επισημαίνουν τις παραβάσεις των κανονισμών υψώνοντας ένα κόκκινο σημαιάκι. Στην ουσία, το παιγνίδι είναι η προσπάθεια που καταβάλλουν οι παίκτες κάθε ομάδας, μεταβιβάζοντας συνεχώς τη μπάλα μεταξύ τους, να φτάσουν όσο γίνεται πιο κοντά στην αντίπαλη περιοχή και σε θέση όσο το δυνατό πιο ευνοϊκή για να σημειώσουν γκολ (από την αγγλική λέξη goal), να περάσουν δηλαδή τη μπάλα μέσα από το τέρμα της αντίπαλης ομάδας. Το παιγνίδι διαρκεί 90 λεπτά και χωρίζεται σε δύο ημίχρονα των 45 λεπτών. Νικήτρια είναι η ομάδα που επιτυγχάνει τα περισσότερα γκολ. Στην περίπτωση που και οι δύο ομάδες έχουν τα ίδια γκολ, έχουμε ισοπαλία. Όταν πρόκειται όμως για τελικούς αγώνες ή αγώνες κατάληξης, οπότε πρέπει να υπάρξει οπωσδήποτε νικητής, παίζονται δύο συμπληρωματικά ημίχρονα των 15 λεπτών με διακοπή 5 λεπτών. Στο τέλος κάθε ημίχρονου, κανονικού ή συμπληρωματικού, οι ομάδες αλλάζουν θέσεις μέσα στο γήπεδο. Αν οι δύο ομάδες εξακολουθούν να είναι ισόπαλες και μετά τα συμπληρωματικά ημίχρονα, τότε, ανάλογα με τη συμφωνία που έχει γίνει από πριν, ή επαναλαμβάνεται το παιγνίδι σε άλλο γήπεδο ή εκτελείται ένας ορισμένος αριθμός πέναλτι, συνήθως πέντε (όπως π.χ. στον ημιτελικό του κυπέλλου πρωταθλητριών Ευρώπης 1972, μεταξύ των ομάδων Ίντερ-Σέλτικ, που έγινε στη Γλασκόβη, στις 19 Απριλίου 1972, κατά τον οποίο η Ίντερ κέρδισε με τα πέναλτι), ή τέλος το παιγνίδι κατακυρώνεται με κλήρωση που κάνει ο διαιτητής. Η μπάλα είναι κατασκευασμένη από ένα δερμάτινο περικάλυμα (συμμετρικά κομμάτια ραμμένα μεταξύ τους) και από έναν αεροθάλαμο, και έχει βάρος μεταξύ 369 και 453 γραμμαρίων και περιφέρεια μεταξύ 68 και 71 εκατοστών. Το παιγνίδι παίζεται μέσα στο χώρο που καθορίζεται από τις περιμετρικές γραμμές του γηπέδου: όταν η μπάλα βγει από τις πλευρικές γραμμές, δηλαδή πλάγιο άουτ, την επαναφέρει στον αγωνιστικό χώρο πετώντας την με τα χέρια του ένας παίκτης, αντίπαλος εκείνου που την είχε αγγίξει τελευταίος πριν βγει. Όταν η μπάλα βγει από τη γραμμή του άουτ, αν την άγγιξε τελευταίος αντίπαλος του τερματοφύλακα, τότε την επαναφέρει στον αγωνιστικό χώρο, κτυπώντας την από την γωνία της μικρής περιοχής, ή ο τερματοφύλακας ή ένας συμπαίκτηςτου· αν όμως την άγγιξε ο τερματοφύλακας ή ένας συμπαίκτης του, τότε την επαναφέρει παίκτης της αντίπαλης ομάδας, κτυπώντας από τη γωνία του γηπέδου και από την πλευρά την οποία η μπάλα είχε βγει κόρνερ. Από όλους τους παίκτες μόνο ο τερματοφύλακας έχει το δικαίωμα να αγγίξει τη μπάλα με τα χέρια· μοναδική εξαίρεση είναι η περίπτωση του πλάγιου άουτ. Ο παίκτης δεν έχει το δικαίωμα να παρεμποδίσει τον αντίπαλό του, που κατέχει την μπάλα, χρησιμοποιώντας βίαια τα χέρια του (σπρώξιμο) ή τα πόδια του (τρικλοποδιά)· μπορεί μόνο να τον «μαρκάρει» κανονικά, να καλύπτει δηλαδή τον ελεύθερο χώρο με το σώμα του από τα πλάγια. Το μαρκάρισμα του τερματοφύλακα απαγορεύεται. Η παράβαση αυτών των απαγορεύσεων χαρακτηρίζεται πάντα ως φάουλ (αντικανονικό μαρκάρισμα) και τιμωρείται πάντα με χτύπημα της μπάλας προς την αντίθετη περιοχή, το οποίο μπορεί να είναι άμεσο ή έμμεσο. Αν το φάουλ γίνει μέσα στη μικρή περιοχή, τότε το κτύπημα της μπάλας γίνεται απευθείας από απόσταση 11 μ. (πέναλτι), αφού απομακρυνθούν όλοι οι παίκτες από τη μικρή περιοχή. Όταν ένας παίκτης υποπίπτει σε συνεχή βίαια φάουλ, ο διαιτητής μπορεί να τον αποβάλει από τον αγώνα. Ο παίκτης που αποβάλλεται δεν επιτρέπεται να αντικατασταθεί. Κάθε ομάδα όμως έχει το δικαίωμα να αντικαταστήσει δύο παίκτες κατά τη διάρκεια του παιγνιδιού, είτε λόγω τραυματισμού είτε λόγω κακής απόδοσης. Ένα ειδικό φάουλ είναι το οφσάιντ (εκτός παιδιάς), που σημειώνεται όταν ένας επιτιθέμενος παίκτης βρεθεί πιο κοντά στο αντίπαλο τέρμα από οποιονδήποτε παίκτη (εκτός από τον τερματοφύλακα) της αντίπαλης ομάδας, κατά τη στιγμή που ένας συμπαίκτης του χτυπάει τη μπάλα. Δε θεωρείται οφσάιντ όταν ανάμεσα τον παίκτη και στον τερματοφύλακα της αντίπαλης ομάδας παρεμβάλλεται αντίπαλος παίκτης ή δεχτεί τη μπάλα αφού έχει κτυπηθεί ή ακουμπήσει σε αντίπαλο παίκτη. Επίσης δεν θεωρείται οφσάιντ όταν ο παίκτης βρίσκεται πέρα από τη διαχωριστική γραμμή και δεχτεί τη μπάλα από τον τερματοφύλακα ή και από οποιονδήποτε παίκτη. Το οφσάιντ τιμωρείται πάντα με έμμεσο κτύπημα φάουλ. Τεχνική. Κάθε ποδοσφαιρική ομάδα αποτελείται από ένα τερματοφύλακα, δύο οπισθοφύλακες (αμυντικοί παίκτες), τρεις μέσους (που συνδέουν την άμυνα με την επίθεση) και πέντε κυνηγούς (δύο ακραίους, δύο ενδιάμεσους και ένα κεντρικό). Κάθε ομάδα παρατάσσεται στο γήπεδο σύμφωνα με την τακτική που πρόκειται να ακολουθήσει, η οποία μπορεί να ακολουθήσει αρκετά βασικά σχήματα: τη μέθοδο, το σύστημα, το κατενάτσιο, το 4-2-4 και το 4-3-3. Σύμφωνά με τη μέθοδο, που ήταν στην ακμή της έως το 1938, η ομάδα παρατάσσει τους παίκτες της κατά την ακόλουθη διάταξη: ο τερματοφύλακας ανάμεσα στις δοκούς του τέρματος· οι δύο οπισθοφύλακες στις κορυφές της μεγάλης περιοχής· οι δύο πλάγιοι μέσοι σε θέσεις που να ελέγχουν τους αντίπαλους ακραίους κυνηγούς· ο κεντρικός μέσος στο κέντρο του δικού της τμήματος του γηπέδου και πάντα σε στενή επαφή με τους ενδιάμεσους κυνηγούς, οι οποίοι αποτελούν μια συνεχή σφήνα, ενισχύοντας τη δική τους επίθεση και αντιμετωπίζοντας τις επιθέσεις των αντιπάλων. Ο κεντρικός κυνηγός και οι δύο ακραίοι (έξω δεξιά, έξω αριστερά) κρατούν τους αντιπάλους υπό την απειλή τους, επιτιθέμενοι μόλις πάρουν στην κατοχή τους την μπάλα. Το «σύστημα», που υιοθετήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία το 1925, διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο μόλις λίγα χρόνια πριν από τον B΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Στην ομάδα που ακολουθεί το σύστημα, ο τερματοφύλακας είναι πάντα έτοιμος να βγει από το τέρμα του και να συνεργαστεί στενά με τους οπισθοφύλακες για την οργάνωση της άμυνας. Οι αμυντικοί ελέγχουν το παιγνίδι των αντιπάλων ακραίων κυνηγών. Ο κεντρικός μέσος ελέγχει το παιγνίδι του αντίπαλου κεντρικού κυνηγού. Οι δύο πλάγιοι μέσοι παίρνουν θέση στο κέντρο, υποστηρίζοντας και την άμυνα και την επίθεση. Οι κυνηγοί διατάσσονται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο κεντρικός και οι δύο ακραίοι να αποτελούν τις προωθημένες αιχμές της επίθεσης, ενώ οι δύο ενδιάμεσοι, μένοντας πίσω, είναι έτοιμοι να βοηθήσουν τη γραμμή, σχηματίζοντας μ’ αυτούς ένα τετράγωνο, που μπορεί σε κάθε στιγμή να οργανώσει επιθετικές ενέργειες. Ο τρόπος, με τον οποίο διατάσσονται οι παίκτες μιας ομάδας που ακολουθεί το «σύστημα», μοιάζει σαν οι επιθετικοί να βρίσκονται στις κορυφές ενός μεγάλου W και οι αμυντικοί στις κορυφές ενός μεγάλου Μ. Γι’ αυτό ακριβώς το σύστημα ονομάζεται και WM. Το «κατενάτσιο» προήλθε από το ελβετικόverrou. Είναι μια αμυντική τακτική, που την υιοθετούν ομάδες που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Σύμφωνα με την τακτική αυτή, ένας τουλάχιστο παίκτης οπισθοχωρεί, παίρνοντας ως βάση τη διάταξη του WM, στη γραμμή των άλλων τριών αμυντικών, έτσι ώστε ένας από αυτούς να μπορεί να παίξει το ρόλο ελεύθερου σκοπευτή (σκούπας στην ελληνική ποδοσφαιρική ορολογία) μπροστά από τον τερματοφύλακα. Αποτέλεσμα της διάταξης αυτής είναι να μεταβάλλεται όλη η διάταξη σε αμυντική, αφού τη θέση του παίκτη που οπισθοχώρησε έρχεται να καλύψει ένας πιο προωθημένος· μερικές φορές ακόμα και ένας ακραίος κυνηγός μεταβάλλεται σε συνδετικό κρίκο της άμυνας και της επίθεσης, γυρίζοντας συνεχώς πίσω. Οι ισχυρότερες ομάδες αρνούνται να ακολουθήσουν την τακτική του κατενάτσιο, η οποία είχε πολύ χρησιμοποιηθεί μετά τον B΄ Παγκόσμιο πόλεμο, για να υιοθετήσουν μια διάταξη, που εμπνέεται από ένα σύστημα πιο προσεκτικό στην άμυνα και πιο γρήγορο στην επίθεση: τοποθετούν τους παίκτες σε βάθος, σύμφωνα με ένα διαγώνιο σχήμα, που ονομάζεται 4-2-4 επειδή, εκτός από τον τερματοφύλακα, έχει 4 παίκτες στην άμυνα, 2 στο κέντρο του γηπέδου και 4 στην επίθεση. Το 4-2-4 ονομάστηκε διαγώνιο, επειδή οι παίχτες συνδέονται μεταξύ τους κατά την έννοια 3 μεγάλων διαγώνιων γραμμών. Με την τακτική αυτή η Βραζιλία κατάκτησε τρεις φορές το παγκόσμιο κύπελλο (1958, 1962, 1970), επιβάλλοντας το ομαδικό παιγνίδι της. Η τακτική του 4-3 ενισχύει σημαντικά το παιγνίδι στο κέντρο του γηπέδου, ελαττώνοντας τον αριθμό των επιθετικών παικτών. Την τακτική αυτή είχαν υιοθετήσει οι περισσότερες από τις ομάδες που έλαβαν μέρος στους τελικούς του 8ου Παγκόσμιου Κυπέλλου (1966), που έγιναν στη Μεγάλη Βρετανία, η οποία και το κατέκτησε. Η εθνική ομάδα της Ιταλίας κέρδισε το πρωτάθλημα για δεύτερη συνεχή φορά το 1938 στο Παρίσι. Η εθνική ομάδα της Ουρουγουάης ξανακέρδισε το Παγκόσμιο Κύπελλο το 1990. Η (τότε) Δ. Γερμανία στέφθηκε πρωταθλήτρια στη Βέρνη το 1954. Η εθνική ομάδα της Βραζιλίας (Σαντιάγο 1962). Η εθνική ομάδα της Αγγλίας (Παγκόσμιο Κύπελλο, Λονδίνο 1966). Η εθνική ομάδα της Ουρουγουάης, η πρώτη παγκόσμια πρωταθλήτρια (1930). Το 1906 αρχίζει να διαδίδεται ταχύτατα το ποδόσφαιρο στην Ελλάδα και καθιερώνεται επίσημα ως άθλημα (φωτ.από την εκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Γενική άποψη του σταδίου «De France», βόρεια του Παρισιού που φιλοξένησε τον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου 1998 (φωτ. ΑΠΕ). Παίχτες της Εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου του 1929 (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Το ποδόσφαιρο αποτελεί ένα από τα πιο φιλολαϊκά αθλήματα. Στη φωτογραφία φάση από τον αγώνα για το Κύπέλλο Πρωταθλητριών μεταξύ Άγιαξ (Ολλανδία) και AEK (Ελλάδα). Στιγμιότυπο από ποδοσφαιρικό αγώνα Άρη Θεσσαλονίκης με την Ελβετική Σερβέτ (φωτ. ΑΠΕ). Αγώνας ποδοσφαίρου μεταξύ Σλάβια Πράγας και ΠΑΟΚ (φωτ. ΑΠΕ). Ποδόσφαιρο: 1) διάφοροι τρόποι χτυπήματος της μπάλας: με το εξωτερικό του ποδιού (Α), με το εσωτερικό του ποδιού (Β), με το πάνω μέρος του ποδιού (Γ)? 2) κεφαλιές επιθετικού (Α) και αμυντικού (Β) παίκτη? 3 & 4) σταμάτημα της μπάλας με το πόδι και το στήθος? 5) τύποι γυριστού σουτ, με το οποίο ο παίκτης μπορεί να στείλει τη μπάλα πίσω από την πλάτη του. Ποδόσφαιρο: 1) γκολ αλλά άκυρο, επειδή ο παίκτης που το σημειώνει βρίσκεται σε θέση οφσάιντ: δηλαδή, είναι πιο κοντά στη γραμμή του τέρματος από κάθε αντίπαλο και από τη μπάλα? 2) "τρίγωνο", που κάνουν οι παίκτες Α & Β για να εξουδετερώσουν την επέμβαση του αντίπαλου? 3) "τούνελ", πέρασμα της μπάλας κάτω από τα πόδια του αντιπάλου? 4) "ντρίπλες".

* * *

το, Ν

αθλητικό αγώνισμα που παίζεται σε ανοιχτό χώρο μεταξύ δύο ομάδων, με έντεκα παίκτες στην καθεμιά, στόχος τών οποίων είναι να μπει η ποδόσφαιρα, η μπάλα, στην εστία τής αντίπαλης ομάδας με κλοτσιά ή προώθηση με οποιοδήποτε μέρος τού σώματος εκτός από τα χέρια.

[ΕΤΥΜΟΛ. < πόδι + σφαίρα. Η λ. αποτελεί απόδοση τού αγγλ. football και μαρτυρείται, στον λόγιο τ. ποδόσφαιρον, από το 1895 στην εφημερίδα Άστυ].